Terapia indywidualna, Terapia Par - Jarosław LisRozkwit w relacji - Relacja w rozkwicie.
Terapia indywidualna, Terapia Par - Jarosław LisCo to są style przywiązania trochę teorii i historii jak zostały odkryte, sklasyfikowane oraz jaki mogą mieć wpływ na nasze życie codziennie oraz nasze życie w relacji?
Człowiek z natury jest istotą społeczną, nazywaną przez niektórych wręcz – istotą stadną. Już Arystoteles pisał: “Aby żyć samemu trzeba być bogiem lub zwierzęciem”.
Skąd w ludziach taka potrzeba – bycia z kimś, poczucia czyjejś bliskości, odnalezienia ciepła i bezpieczeństwa w drugim człowieku? Nawet u osób, które twierdzą, że nie posiadają takiej potrzeby? Odpowiedź tkwi gdzieś w głębi nas, pisano na ten temat wiele poematów, książek a nawet robiono różne badania w tym artykule postaram się opisać coś co jest nazywane “style przywiązania”.
Teorii stylów przywiązania tłumaczących to pojęcie, jego pochodzenie i charakter, jest kilka. Odgrywa ono bardzo ważną rolę w wyjaśnianiu zagadki naszej potrzeby bliskości z drugą osobą lub tego co nas odpycha. To, czym jest styl przywiązania, jakie jest źródło i konsekwencje wynikające z jego istnienia lub braku, było i jest tematem licznych prac oraz badań.
Najważniejsze jest to, że style przywiązania można zmienić.
Dzięki mojej metodzie pracy, możesz przepracować doświadczenia z dzieciństwa, pokonać traumatyczne wspomnienia i zacząć cieszyć się swobodą życia.
Krótki film wprowadzający do teorii styli przywiązania
Jedną z istotnych cech, która może mieć wpływ na siłę przywiązania u człowieka, jest to, że jako jedyne zwierzę człowiek rodzi się bezbronny i wymagający niezwykle dużej opieki przez pierwszy rok życia (i kolejne 18 lat).
W porównaniu do zwierząt, które potrafią samodzielnie chodzić przeważnie już w pierwszych godzinach swojego życia, a dojrzałość płciową osiągają po około roku życia – człowiek zaczyna raczkować po kilku miesiącach od urodzenia, a sprawnie chodzić dopiero po upływie około roku. Dojrzałość płciową osiąga dopiero w wieku kilkunastu lat.
Ze względu na zaawansowanie struktur, w których żyje człowiek, jest nam niezwykle trudno przeżyć samym przez okres przeważnie pierwszych 18 lat życia.
Pierwsza z nich zakłada, ze przywiązanie jest procesem wymagającym uczenia się, nie jest więc wrodzone. Z biegiem czasu dziecko uczy się postrzegać matkę jako obiekt zaspokajający jego podstawowe potrzeby – ciepła i pożywienia. Tak więc opiekun, stanowiąc bodziec neutralny, stopniowo nabiera cech wzmocnienia wtórnego (wyuczonego, nabytego).
Dosyć podobna do powyższej jest freudowska teoria psychoanalityczna. Tu również matka jest obiektem zaspokajającym podstawowe popędy dziecka, a więc redukującym jego napięcie. Zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych (np. żywieniowych) towarzyszy także przyjemność, mająca erogenne pochodzenie. Matka, której pierś jest obiektem kateksji (rozładowania libido), stopniowo cała staje się dla dziecka synonimem przyjemności oraz zaspokojenia i w ten sposób dochodzi do wytworzenia się więzi między nimi.
Ujęcie poznawczo-rozwojowe podkreśla natomiast wagę rozwoju struktur poznawczych dziecka w procesie tworzenia się przywiązania. Istotny jest tu czynnik umiejętności różnicowania cech charakterystycznych matki. W miarę wykształcania się coraz bardziej skomplikowanych umiejętności poznawczych, takich jak np. rozumienie stałości osoby (tego, że istnieje ona, mimo ze nie znajduje się w polu widzenia) oraz wykształcenie obrazu umysłowego matki, więź między dzieckiem a jego opiekunem zacieśnia się.
Swoistym zaskoczeniem wśród pozostałych teorii przywiązania była koncepcja etologiczna. Powstała ona w oparciu o badania nad ssakami zwanymi rezusami, prowadzonymi między innymi przez Harlowa, Lorenza i Hessa. Całkowitą nowością było zaobserwowanie, że więź wytworzona między matką a dzieckiem nie dość, że jest pierwotna i wrodzona, to także nie opiera się tylko na zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych: “Miłość małego dziecka nie żywi się wyłącznie mlekiem matki”- Zazzo.
W klasycznych już dziś badaniach nad rezusami Harlow wykazał, że istotą więzi nie jest wcale zaspokajanie potrzeb głodu czy pragnienia, ale jest nią coś więcej – poszukiwanie bliskości, poczucia bezpieczeństwa, tworzonego na bazie przytulności, miękkości i “stopnia przyjazności” obiektu przywiązania (małpki nie wybierały matki drucianej, chociaż to ona je “żywiła”, przebywały natomiast na matce futrzanej, traktując ją jako tzw. bezpieczną bazę, dającą oparcie psychiczne i redukującą lęk).
Najważniejszym wnioskiem na temat styli przywiązania jest umożliwienie, zdaniem etologów, przeżycia niemowlęcia. Te, które umieją wytworzyć i utrzymać bliskość stosunków z otoczeniem, mają większą szansę na przetrwanie. Jako że system ten zapewnia zachowanie pierwszego prawa biologicznego (wg Kempińskiego jest to przetrwanie), został ewolucyjnie utrwalony.
Bardzo duży wkład w rozwój teorii styli przywiązania u ludzi wniósł John Bowlby. Opisał system zachowań przywiązaniowych (attachment behaviors), dzięki którym dziecko nawiązuje i wzmacnia ten specyficzny i intymny związek między nim, a środowiskiem, w którym żyje i od którego jest zależne. System ten opiera się na pięciu formach zachowania: ssaniu (usta występują tu jako narzędzie poznawcze, tak jak u Piageta) i przywieraniu, które wzmacniają więź poprzez kontakt fizyczny, uśmiechaniu się oraz podążaniu za (które służą podtrzymaniu bliskości), a także płaczu-krzyku – mającym na celu zwrócenie na siebie uwagi opiekuna.
Zasadniczą różnicą, na którą zwrócił uwagę Bowlby, pomiędzy wytwarzaniem się przywiązania u ludzi i u zwierząt, jest reaktywność otoczenia. O ile u zwierząt odpowiedź środowiska nie jest fundamentalna, o tyle u ludzi kontakt emocjonalny, w tym także i przywiązanie, musi być dwustronny – niezbędne są sygnały, ale i odczucie zainteresowania opiekuna sobą, a więc jego reakcja. “Jakość” więzi zależy właśnie od wzajemnej relacji matki i dziecka, ich wrażliwości oraz komunikatywności.
Według Bowlby’ego, trzy pierwsze lata życia dziecka są okresem krytycznym, po upływie którego wytworzenie się więzi staje się praktycznie niemożliwe. Niemowlęta mają początkowo ograniczone zdolności do rozróżniania osób ze swojego otoczenia, dlatego zachowania przywiązaniowe kierowane są na wszystkich.
W okresie od 3 miesiąca dziecko wyróżnia już określone osoby i reaguje bardzo wyraźnie na figurę przywiązania, natomiast jego relacje z obcymi pozbawione są lęku. Ten pojawia się około 6 miesiąca i trwa do wieku 3 lat, a szczytowe wartości osiąga w 8 i 18 miesiącu. Stopniowo matka staje się w oczach dziecka niezależną osobą, mającą własne cele i pragnienia, a ich wzajemna relacja zaczyna nabierać charakteru partnerskiego, podmiot – podmiot (trzeba podkreślić, że obiektem przywiązania nie musi być matka, z czasem rolę tę mogą podjąć inne, ważne dla dziecka osoby, np. ojciec).
Prawidłowy rozwój więzi ma olbrzymie znaczenie, ponieważ z czasem dochodzi do internalizacji doświadczeń z opiekunem i tworzą one swego rodzaju prototyp dla późniejszych relacji z innymi osobami. Jak pisał sam Bowlby: “Raz wykształcone przywiązanie charakteryzuje istotę ludzką od kołyski aż po grób”.
Studia nad charakterem więzi pogłębiła Mary Ainsworth, wyróżniając trzy style przywiązania. Powiązane są one bardzo ściśle z emocjonalnością matki, jej zachowaniem wobec niemowlęcia oraz stylem wychowania, natomiast ich wyznacznikiem jest jakość i intensywność reakcji dziecka na obecność opiekuna lub jego brak.
Poniżej przedstawię skrótowo trzy style przywiązania opisane przez Mary Ainsworth. Więcej na temat styli przywiązania napiszę w innym artykule.
“bezpieczny styl przywiązania” (secure attachment) – opisać można nim dzieci, które potrafią w dosyć szybki sposób uspokoić się same w momencie rozstania z głównym opiekunem, nie przejawiają znaczących objawów lęku kiedy opiekuna nie ma oraz z ufnością i radością witają się po powrocie opiekuna.
Styl „unikający” (avoidant attachment)– do tego stylu zalicza się te dzieci, które nie przejawiają emocji negatywnych w czasie rozstania z matką lub głównym opiekunem, często wygląda to jakby nie zauważały, że opiekun gdzieś poszedł, a w momencie powrotu – unikają lub ignorują możliwość zbliżenia się. Według Ainsworth przywiązanie unikowe związane jest ze wzmożonym przeżywaniem obrzydzenia, pogardy. Może być także jedną z przyczyn zaniżonej zdolności do rozpoznawania radości i zadowolenia.
styl “zdezorganizowany” (ambivalent/disorganized attachment) reagują lękiem na sytuację opuszczenia, często nie potrafią uspokoić swoich emocji przy przedłużającej się rozłące, natomiast przy ponownym spotkaniu z opiekunem początkowo pragną się zbliżyć, jednakże nie dokańczają procesu przywitania i uspokojenia ze względu na obawę przed byciem blisko opiekuna. Według Ainsworth typ lękowo-ambiwalentny koreluje z częstszym odczuwaniem strachu i wstydu oraz z błędnym określaniu intensywności przeżywanej złości.
Przeważnie można zauważyć, że matki lub opiekunowie dzieci obu typów poza bezpiecznych są mniej dojrzałe emocjonalnie, przeżywają i okazują więcej negatywnych emocji oraz częściej odbierają różnego rodzaju sytuacje jako stresujące.
Poszczególne style przywiązania oddziałują także na osobowość dzieci – koegzystują z tendencjami do reagowania określonymi schematami emocjonalnymi oraz z pewnymi charakterystycznymi błędami w odkodowywaniu emocji. Dla dzieci mających poczucie bezpieczeństwa typowe jest znaczne podwyższenie radosnego nastroju i zainteresowanie otoczeniem. Nie wykazują one też zniekształceń w odbiorze emocji.
Kolejne prace badające style przywiązania wprowadziły trochę inny podział stylów przywiązania. Niektórzy współcześni psychoterapeuci par dodatkowo wspominają o dalszym podziale typu unikowego na dwa podtypy unikowy typu 1 i unikowy typu 2 (Terry Real – Terapia Relacji) o czym napiszę więcej w innych artykułach.
Zapraszam do zapoznania się z dokładniejszymi opisami stylów przywiązania, ich wpływem na życie człowieka, na jego reakcje oraz możliwości zmiany w odpowiednich artykułach dotyczących poszczególnych styli przywiązania.
W myśl teorii przywiązania utworzonej przez Johna Bowlby’ego, wewnętrzne modele związków interpersonalnych wytworzone w okresie dzieciństwa, nie ulegają zmianie w ciągu całego życia. W literaturze przedmiotu najpowszechniejsze są, wymienione powyżej, trzy typy przywiązania opracowane przez Mary Ainsworth. W miarę pojawiania się nowych opracowań, pojawiły się nowe podziały, które coraz dokładniej kategoryzują modele stylów przywiązania oraz roli jaką styl przywiązania pełni w dorosłym życiu.
Bartholomew i Horowitz sugerują, iż trafniejszym byłoby wyróżnienie czterech, a nie trzech typów przywiązania u dorosłych. Do podziału i kategoryzacji typów przywiązania uznali oni, jako najlepsze, wskaźniki podziału wewnętrznej reprezentacji siebie i innych osób. Owa reprezentacja ma bowiem istotne znaczenie dla naszego funkcjonowania emocjonalnego i społecznego – bierze udział w kierowaniu uwagą, przetwarzaniu i filtrowaniu nowych informacji, a także łatwość przyswajania informacji zewnętrznej w zależności od stanu wewnętrznego osoby.
Zakładając, że oba te wskaźniki można podzielić na pozytywne i negatywne postrzeganie siebie (jako wartego miłości i wsparcia lub nie) oraz pozytywne i negatywne postrzeganie innych (jako godnych zaufania i przystępnych/bezpiecznych lub nie), w rezultacie otrzymali cztery modele zachowania się w bliskich relacjach z innymi.
| Style przywiązania - Tabela podziału wg. Bartholomew i Horowitz | |||
|---|---|---|---|
|
|
Wizerunek siebie |
||
|
Pozytywny |
Negatyny |
||
Wizerunek Innych |
Pozytywny |
I - pewny, ufny (secure) |
|
|
Negatywny |
III - zaabsorbowany (preoccupied) |
||
Cechy charakteryzujące poszczególne modele to:
I. pewny, ufny (bezpieczny, secure)- nie obawia się zażyłości, czuje się dobrze, bezpiecznie w bliskim związku, nie obawia się bycia samemu;
II. lękowy (anxious) – ma silną potrzebę bliskości i ciepła, nie czuje się swobodnie będąc sam, w związku jest dominujący i wymaga stałego zainteresowania, nazbyt zaabsorbowany związkiem, (Więcej informacji o stylu lękowym)
III. zaabsorbowany (preoccupied/ambivalent)- unika kontaktów społecznych, obawia się zażyłości, w związku czuje się niepewnie, jest zbyt pasywny w relacjach z innymi. (Bardziej przypomina styl zdezorganizowany)
IV. unikający (dismissive)- unika zażyłości, niechętnie wchodzi w bliskie relacje, bardzo niezależny (duża pewność siebie, nieufność w stosunku do innych). (Więcej informacji o stylu unikającym)
Klasyfikacja ta wydaje się być rozszerzeniem tradycyjnego podziału Mary Ainsworth. Trzeba jednak podkreślić, że prezentuje ona nowe podejście do badań nad przywiązaniem, pod kątem dwóch wskaźników – wizerunku siebie i innych.
W mojej pracy wykorzystuję dodatkowo pracę Terrego Reala – RLT (Terapia Relacyjna) w której Typ unikający został podzielony na 2 podtypy w zależności od doświadczeń jakie spotkały dziecko w trakcie życia w rodzinie. Unikający zatracenia siebie i unikający nie mający kontaktu z emocjami.
Badania z zakresu psychologii rozwojowej dotyczą nie tylko różnych typów przywiązania, ale także skutków wczesnej rozłąki z matką i tzw. Instytucjonalizacji lub nawet trudności w kontakcie z mamą w wyniku różnych losowych zdarzeń okołoporodowych (np. wymóg umieszczenia noworodka w inkubatorze, czy potrzeba pozostania mamy dłużej w szpitalu, niedostępność emocjonalna wynikająca z depresji poporodowej).
Według obecnych teorii pozbawienie małego dziecka opieki macierzyńskie może stać się źródłem nieodwracalnych zaburzeń w rozwoju psychofizycznym. Potwierdzają to liczne badania, zarówno nad zwierzętami, jak i dziećmi.
Najnowsze metody pracy terapeutycznej za pomocą terapii pracujących z podświadomością, dają pozytywne sygnały i nadzieję, że symptomy wczesnego oddzielenia od mamy lub opiekuna są odwracalne.
Harlow w swoich badaniach nad rezusami wykazał, że osobniki oddzielone od matki zaraz po urodzeniu na okres około 6 i więcej miesięcy, po umieszczeniu w stadzie nie potrafiły nawiązać relacji z innymi rezusami.
Stany lękowe przeplatały się u nich z atakami agresji i autoagresji. Nie wykazywały pobudliwości seksualnej i miały trudności w kontaktach z rówieśnikami. Podobne zachowania zaobserwowano u ludzkich dzieci. M.Ribble badała dzieci osierocone w trakcie II wojny światowej. Ogólnie cechował je wysoki negatywizm, nihilizm, skłonność do depresji, słaba kondycja fizyczna, niska odporność na infekcje.
Prace R.A. Spitza, który obserwował dzieci przebywające od trzeciego miesiąca życia w przytułku w Meksyku, dostarczyły wielu danych dotyczących zjawiska nazwanego przez niego samego hospitalizmem. Dzieci te miały stale pogarszające się wyniki w testach rozwoju. Wykazywały głębokie upośledzenie intelektualne i emocjonalne, słabą odporność na infekcje, a także typowe objawy choroby sierocej – bierność, maskowatą mimikę, powtarzające się ruchy palców i tułowia.
Spitz dokonał również analizy faz depresji u dzieci rozłączonych z matką. Wyróżnił trzy takie fazy:
W wyniku własnych badań i obserwacji Rutter w latach 70-tych opisał skutki rozłąki z matką opisał dokonując podziału na efekty krótkotrwałe i długotrwałe. Krótkotrwałe (bezpośrednie) takie jak płacz, protest, rozpacz, a później pozorny spokój. Do długotrwałych efektów zalicza się afektywną psychopatię (niezdolność do okazywania współczucia), niedojrzałość społeczną, agresję, przestępczość, natomiast w relacjach z innymi postawę eksploatującą (exploit) i egocentryczną, opóźnienie intelektualne, zaburzenia mowy, koncentracji i uwagi.
W wyniku badań nad szczurami Nemeroff opisał mechanizm związany z brakiem kontaktu z matką. U ssaków centralny układ nerwowy w momencie narodzin nie jest w pełni dojrzały a kolejne funkcje kory mózgowej kształtują się podczas zdobywania doświadczenia, w tym także w trakcie rozwoju przywiązania. W momencie rozdzielenia z matką w organizmie dziecka dochodzi do pobudzenia osi podwzgórze – przysadka – nadnercza, typowego dla sytuacji zagrożenia.
Przedłużający się stres może spowodować trwałe uszkodzenie w części brzuszno – przyśrodkowej kory mózgowej oraz zmiany w hipokampie. Okolice te odpowiedzialne są za pamięć, a także za wyższą regulację zachowań emocjonalnych, społecznych i popędowych.
Według klasycznych teorii przywiązania:
Wzorce więzi emocjonalnych są częścią składową naszej osobowości, rzutują na najważniejsze obszary życia uczuciowego – rodzicielstwo, przyjaźń oraz miłość romantyczną. To, jak jednostka sprawdzi się w roli ojca lub matki zależy w dużej mierze od schematów przejętych od rodziców.
Współczesne zastosowani teorii przywiązania pozwala rzucić nowe światło na związki partnerskie, które mogą być rozumiane jako przedłużenie procesu przywiązania. To, że różni ludzie inaczej przeżywają miłość spowodowane jest ich odmienną historią rozwoju więzi emocjonalnej.
W oparciu o teorię przywiązania można wytłumaczyć podłoże zarówno “zdrowych”, jak i “toksycznych” związków. Uwzględnia ona nie tylko emocje pozytywne tj. czułość, troskliwość i zaufanie, a także te negatywne – strach przed bliskością i zażyłością, chorobliwą zazdrość, huśtawki emocjonalne.
Teoria przywiązania pomaga zrozumieć, w jaki sposób ludzie radzą sobie także ze stratą ukochanej osoby, z rozstaniem, a także z samotnością.
Psychoterapia zakłada, że doświadczenia społeczne w połączeniu ze wsparciem ze strony rodziny, współmałżonka czy też przyjaciół są w stanie zmodyfikować utrwalone schematy dotyczące związków interpersonalnych.
Według najnowszych pojawiających się terapii:
założenie Johna Bowlby’ego traktuje style przywiązania wytworzone w dzieciństwie jako niezmienne przez całe życie. Używając najnowszych terapii możesz zmienić swój styl przywiązania na bezpieczny. (Amir Levine, “Partnerstwo bliskości”)
Niektóre metody pracy z traumą przeżytą podczas najwcześniejszych etapów życia dają pozytywnie rokujące efekty w całkiem niedługim czasie – np. w trakcie miesięcy a nie lat terapii. Do tych terapii można zaliczyć pracę z wewnętrznym dzieckiem, hipnoterapię, pracę z Linią Czasu, ustawienia systemowe.
Dostępna obecnie mnogość rodzajów terapii daje nadzieję, że każda osoba mierząca się z trudnościami, może znaleźć metodę, która w najlepszy i najkrótszy czas może przynieść ulgę i znacząco zmniejszyć trudności. Ważne jest aby się nie poddawać i poszukiwać rozwiązania, które dla nas będzie skuteczne.
Bibliografia:
Książki „bardziej” przystępne:
Opracowania “bardziej” naukowe: